Tanılama amacıyla sağlık kurumlarına başvuran ve otizm özellikleri gösteren çocukların sayısında son yıllarda ciddi bir artış olmasına rağmen, otizmin kesin ve belirleyici bir tedavisi malesef henüz mevcut değildir. Otizm müdahalesinde şu ana kadar belirlenmiş en etkili yaklaşım eğitsel ve pedagojik yöntemlerdir ve özellikle yurt dışında otizm tedavisinde bu yöntemler öncelikli sıradadır.
Eğitsel ve pedagojik yöntemlerin önemi özellikle 0-3 ve daha genel anlamda 0-6 yaş döneminde kendini göstermektedir. Bu yaş dönemlerinde beyin gelişiminin büyük bir hızla devam ediyor olması ve eğitsel açıdan çocuğun en alıcı dönemlerinin hayatın ilk yıllarını kapsaması, “erken müdahale” kavramının önemini gündeme getirmiş; geliştirilen farklı tarama testleri ve uzmanların konuya ağırlıklı olarak dikkat etmesi sonucunda, otizmde erken teşhis, daha doğrusu “ön teşhis” gelismis ulkelerde (bkz. ABD, Ingiltere, Almanya, Isvicre, Norvec, Israil, Japonya, Cin vs.) şu anda bir yaşına kadar düşürülebilmiştir.
Erken teshisten bir sonraki asama erken mudahaledir. Erken müdahalenin etkinliği üzerine yapılan araştırmalar, bu konunun önemini bütün çarpıcılığıyla ortaya koymaktadır. Öncelikle, erken müdahalede öğrenilen beceriler genellikle hayatın sonuna kadar devam etmektedir. Ayrıca, şu ana kadar yapılan farklı çalışmalar, 0-3 ve ağırlıklı olarak 0-6 yaş döneminde erken müdahale programına katılan otizm tanısı almış çocukların yüzde 80’inin normal okullarda normal çocuklarla beraber eğitimlerine devam ettiğini; bu yüzde 80 içinde kalan grubun yüzde 50’sinin ileride kaynaştırma programından koparak normal eğitim sürecine tamamıyla katılabildiklerini; ve erken müdahale gören otistik çocukların ancak yüzde 20’sinin engelli çocuklar için düzenlenmiş özel eğitim programı ağırlıklı okullara gittiğini göstermektedir. Hatta, su an bilimsel literatur, yogun olarak erken mudahale almis bazi cocuklarin tamamiyle iyilesebildiklerini one surmeye basladi (kaynakcaya ihtiyac duyan bana email atabilir). Araştırmaların da ortaya koyduğu üzere erken müdahale büyük bir öneme sahip olmasına rağmen, maalesef henüz ülkemizde bu kavram yeteri kadar bilinmemektedir.
Peki nedir erken mudahale?
Otizm tanısı kesinleştikten sonra, erken müdahale programının ikinci ayağı olan psiko-eğitsel terapi süreci başlar. Verilen eğitim haftada 25 ile 40 saat arasında olmak zorundadir. Evet yalnis duymadiniz, erken mudahalede en etkin sonuc, haftada "en az 25 saatlik bireysel egitim" sonucunda saglanabiliyor ve bu 25 saatin de en az 20 saatinin Uygulamali Davranis Analizi-Lovaas Metodu/Bireysel Terapi Egitimi (Applied Behavior Analysis-Lovaas Method/Discrete Trials Teaching) olmasi gerekmektedir (Bu tamamen bilimsel calismalar sonucunda ortaya konmus oldugu gibi, ilgilenenlere bana email atmalari sonucunda kaynakca ve detayli bilgi gonderebilirim). Bireysel terapi egitimi disinda, her çocuğa göre değişmekle birlikte, konuşma ve dil terapisi, uğraşı terapisi, fizyoterapi, duyusal bütünleme terapisi, Floor Time, PECS gibi müdahale yöntemleri uygulanmalidir.
Gelelim Turkiye'ye:
Turkiye'de otistik cocuklara egitim veren kurumlarin basinda rehabilitasyon merkezleri gelmektedir. Bunun disinda bazi ozel merkezler ve vakif kuruluslari yer alir. Rehabilitasyon merkezlerindeki egitim, SSK ve emekli sandigi gibi kurumlar tarfindan karsilanip, sigortasi olan aileler bu hizmetlerden ucretsiz yararlanma hakkina sahiptir. Ancak, bu kurumlarin vermis olduklari bireysel egitim haftada 3-4 saatla sinirli kalmakta, ve malesef cogu merkezin 3 yasi alti cocuklarina hizmet verme ruhsati bulunmamaktadir (bu her kurum icin gecerli degil). Yine bir diger onemli nokta, bu kurumlarda verilen egitimin niteligidir. Butun dunyada ideal olarak uygulanan egitimin adi Uygulamali Davranis Analizi-Lovaas Metodu/Bireysel Terapi Egitimi (Applied Behavior Analysis-Lovaas Method/Discrete Trials Teaching) dir. Rehabilitasyon merkezlerinde uygulanan bireysel egitim, Uygulamali Davranis Analizi yontemine "cok yakin" olup, sadece bazi ciddi altyapi eksiklikleri tasimaktadir. Bana gore bunun baslica sebebi, Uygulamali Davranis Analizi-Lovaas Metodu hakkinda Turkiye'de yeterince bilginin olmamasi, olan bilgi sureclerinin de topluma kapali olmasidir (Yanlis anlasilmasin, merkezlerde canla basla calisan ve bir kismi da candan arkadasim olan egitimcileri tamamen tenzih ederim). Saat meselesine gelince, yukarda belirttigim uzere, Uygulamali Davranis Analizi-Lovaas Metodunun etkinligini gostermesi icin haftada "25 ile 40 saat" arasi uygulanmasi gerekmektedir. Bu rakam, ilk basta ailelerin gozunu urkutebilir. Ama iyi bir rehabilitasyon merkezine gidiyorsaniz, ve iyi bir egitimciniz varsa, egitimcinizin de sizi yonlendirmesi dogrultusunda geri kalan 20-25 saatlik acigi, kendiniz, evinizde, cocugunuza egitim vermekle giderebilirsiniz. Bunun bazi anneler icin yildirici olabilmesi akla gelebilir, ama ozellikle 0-6 yas doneminde ozel egitimin ehemmiyetini goz onunde bulundurursaniz size motivasyon anlaminda yardimci olacaktir.
Turkiye' de rehabilitasyon merkezlerinde uygulanan bireysel egitimin alt yapisinin nispeten zayif olmasinin en onemli sebeplerinden birisi, bu egitimin standardizasyonunun saglanmamis olmasi ve ise yeni giren farkli uzmanlik alanlarindaki egitimcilere yeterli supervizyonun saglanmamasidir. Yurt disinda uygulandigi haliyle, Uygulamali Davranis Analizi, ciddi, standard bir programa sahip olup, artik akademik cevrelerde mastir ve doktora egitimi seklinde de ogretilmektedir. Ayrica, ise yeni baslayan, ve ozel egitimi cok iyi bilmeyen yeni elemanlara butun kurumlar supervizyon (daha tecrubeli egitimcilerin saglamis oldugu pratik egitim) hizmeti vermektedir. Su an ulkemizde de oldukca iyi egitim veren rehabilitasyon merkezleri bulunmaktadir. Asil sorun ise, degisik merkezler arasinda standard bir programin uygulanmamasidir. Bu da dogal olarak merkezler arasinda bireysel farkliliklari on plana cikarmaktadir.
Benim ailelere nacizane tavsiyem, cocugunuza teshis konulduktan sonra, iyi bir rehabilitasyon merkezi bulun (veya maddi imkanlariniz musaitse ozel bir uzmana veya merkeze de gidebilirsiniz. Cocugunuza teshis koyan doktora danisirsaniz size yardimci olabilir). Bagli oldugunuz ilcenin Rehberlik Arastirma Merkezi'ne basvurarak gidebileceginiz rehabilitasyon merkezlerinin listesini alin. Sonra bir kac merkeze gorusmeye gidin. Herhangi bir merkeze basvurma zorunlulugunuz bulunmamaktadir. Tercih hakkiniz olup, istediginiz merkeze basvurmakta ozgursunuz. Gorustugunuz merkezlerden, cocugunuz icin en iyisi oldugunu dusundugunuz merkeze baslayin. Cocugunuz icin en iyi merkezin hangisi oldugunu size gosterecek en onemli kriter "annelik icgudunuzdur" (babalar alinmasin lutfen!). Bunun disinda, merkezden egitim programlari hakkinda bilgi alabilirsiniz. Bu programin icerigi ile ilgili bilgileri, pratik tavsiyeleri de dahil ettigim yazilarimda sizlere aktaracagim.
NOT: Bolgenizdeki Rehberlik Arastirma Merkezleri'nin adresleri ve telefonlari internette mevcut. Google' a "Rehberlik Arastirma Merkezi" ve bunun yanina yasadiginiz sehrin ismini girerek bu bilgilere ulasabilirsiniz. En kotu ihtimalle, telefonla 118'i deneyin.
No comments:
Post a Comment